ایمنی کار به هنگام ساخت، تضمین‌کننده بهره‌برداری ایمن
طبق قانون کار، ماده ۸۵ برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی جهت تامین حفاظت فنی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جهت جلوگیری از بیماری های حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار تدوین می شود، برای کلیه کارگاه ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است.
فرهنگ ایمنی و حفاظت در محیط کار ارتباط مستقیم با سلامت و بهداشت نیروی کار و توسعه اقتصادی جوامع دارد و مدیریت منابع انسانی نیازمند صیانت از نیروی کار و ایمن سازی محیط کار است. ایمنی در کار موضوع گسترده‌ای است که بخشهای بسیاری را در بر می‌گیرد و یکی از بخشهای مهم آن در کارگاه‌های ساختمانی و به‌طور کل ساختوساز است.
براساس آمار پزشکی قانونی کل کشور نیمی از حوادث ناشی از کار به حوادث مربوط به ساختمان اختصاص دارد؛ در حالی که ضوابط و مقررات بسیاری در مورد ایمنی مربوط به ساخت و ساز وجود دارد؛ حال این پرسش به میان می آید که با وجود این مقررات و ضوابط چرا نیمی از مرگ و میر ناشی از حوادث کار به ساخت و ساز اختصاص دارد؟ در این رابطه گفت‌وگویی با دو تن از اعضای هیئت‌مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران داشتیم که در ادامه به آن می‌پردازیم.
نظارت در زمان ساخت امنیت در زمان بهره‌برداری را افزایش می‌دهد
مهدی زرگر در مورد وضعیت ایمنی در ساختمان‌های کشور از گذشته تا امروز و نقش نظارتی و چگونگی عملکرد سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور و شورای مرکزی آن گفت: «شورای مرکزی نظام مهندسی ساختمان، وظیفه‌ای به هریک از سازمان‌های نظام مهندسی استان‌ها محول کرده است و برای انجام این وظیفه، دبیرخانه‌ای در همان استان برای رسیدگی به موضوع تأسیس شده است. سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران نیز عهده‌دار وظیفه ایمنی در ساختمان‌ها است و دبیرخانه آن نیز در تهران قرار دارد.»
وی در ادامه افزود: «سازمان نظام مهندسی استان تهران در این زمینه جلسات بسیاری را برگزار کرده است و به دنبال آن، همایش‌های فراوانی در مورد این رشته از مباحث ساختوساز مانند همایش‌هایی در مورد آتش‌نشانی، پدافند غیرعامل و ایمنی در چند شاخه از جمله HSE و Tower و سقوط از ارتفاع، گودبرداری برگزار کرده است و در این مورد بررسی‌های ویژه‌ای انجام داده است.»
زرگر افزود: «ما در حوزه‌های ساختمانی بیشترین خسارات را در سقوط از ارتفاع داریم و پس از آن، بیشترین حوادث مربوط به ریزش گودها است. سوانح حین کار مربوط به جوشکاری نیز درصد کمتری را به خود اختصاص داده است. باید گفت بیشترین خسارات جانی و مالی مربوط به ساختوساز در ایران به سقوط از ارتفاع مرتبط می‌شود.»
زرگر با اشاره به توجه سازمان نظام مهندسی به این موضوع گفت: «ما در جلسه‌ای که امروز صبح ۲۴ فروردین ۹۴ با حضور هیئت‌رئیسه سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران داشتیم، قرار بر این شد که مصوبه‌ای را پیگیری کنیم تا شورای مرکزی آن را تأیید کند و پس از آن، مورد تصویب وزارت مسکن قرار بگیرد؛ مبنی بر اینکه ساختمان‌های با متراژ بیش از ۳هزار مترمربع و ارتفاع بیشتر از ۱۸ متر باید علاوه بر ۴ مهندس ناظر، یک مهندس ایمنی یا HSE نیز داشته باشد.»
این عضو هیئت‌رئیسه با تقسیم‌بندی خطرات مربوط به ساختمان گفت: «بسیاری از خطراتی که بهره‌بردار با آن روبه‌رو است، بیشتر مربوط به زمان ساخت ساختمان است که قوانین و مقررات مربوط به ساختوساز به آن پرداخته است.»
عضو هیئت‌رئیسه سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران گفت: «براساس شیوه‌نامه‌های زمان ساخت مانند ضرورت وجود جان‌پناه در راه‌پله‌ها و استاندارد آسانسورها، اگر به حفاظ بالکن‌ها و پنجره‌ها که موضوعات مربوط به ایمنی حین ساخت است، توجه نشود، نمی‌تواند پایان کار دریافت کند و تأییدیه ناظر در مورد آن صادر نمی‌شود. در حقیقت، تأییدیه پایان کار به رعایت این قوانین و مقررات وابسته است.»
زرگر تصریح کرد: «نظارت و بررسی در زمان ساخت باعث افزایش امنیت و ایمنی در زمان بهره‌برداری می‌شود؛ ولی چون در حال حاضر مهندس بهره‌بردار نداریم، نگهداری و بهره‌برداری تعریف مشخصی ندارد. البته باید بگویم ما قانون و مقررات مشخصی نیز در مورد حوزه بهره‌برداری نداشته‌ایم که اجرا شود.»
در ویرایش جدید مقررات مربوط به ساختمان این موضوع در نظر گرفته و بررسی شده است که نیاز به کار و فعالیت و نظارت مهندسی بهره‌بردار دارد که پیش از این وجود نداشت. امیدواریم با به‌کارگیری مهندس بهره‌بردار هم وضعیت ساختمان‌ها بسامان شود و تا حدودی باعث ایجاد اشتغال شود.»
مهم‌ترین بخش مبحث ایمنی کار، فرهنگ‌سازی است
حیدر جهانبخش، یکی دیگر از اعضای هیئت‌مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران نیز در مورد مبحث مربوط به مقررات ایمنی در ساختمان این‌طور گفت: «موضوع ایمنی در ساختمان در دو سطح کلان و موضوعی بررسی شده است. سطح کلان مانند HSEمصرف انرژی و... و سطح موضوعی مانند گودبرداری، جوش و... .»
جهانبخش با تقسیم‌بندی ایمنی در ساختمان در دو بخش گفت: «بخشی از ایمنی مربوط به آموزش نیروی کار است. در این راستا، در مورد آموزش نیروی کار شاغل در ساختوساز تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان نظام مهندسی ساختمان و وزارت کار و امور اجتماعی امضا شده است؛ چون مباحث مربوط به آموزش نیروی کار و فرهنگ کار، به وزارت کار و امور اجتماعی مربوط می‌شود.»
وی ادامه داد: «اما در مورد دو سطح کلان و موضوعی باید گفت در سطح کلان پیشرفت‌های زیادی نداشته‌ایم و تنها در حد برنامه‌ریزی پیش رفته‌ایم؛ البته هنوز در مراحل ابتدایی و موضوعات جزئی به آن پرداخته‌ایم. هم‌اکنون کار در یک حوزه را آغاز کرده‌ایم. البته شاید هنوز کار در این موارد خیلی دیده نشود، ولی مؤثر است.
مهم‌ترین بخش این مبحث، بحث فرهنگ‌سازی است و ایمنی ساختمان در زمان بهره‌برداری که در دوره هفتم در مباحث خود این موضوعات را تدوین کردیم؛ یعنی جایزه دوستدار محیط‌زیست را مطرح کردیم که نشان از اهمیت این موضوع و توجه هیئت‌رئیسه هفتم سازمان نظام هیئت‌مدیره سازمان نظام مهندسی کشور است.»
وی تأکید کرد: «اولین قدم در مورد سطح موضوعی، تأمین ایمنی در ساختمان خود سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران بود؛ یعنی ایمنی حین سکونت در محل کار برای کارمندان و مهمانان در محل سازمان نظام مهندسی که برای این کار، کمیته‌ای تشکیل دادیم.»
جهانبخش ادامه داد: «علاوه بر این، استانداردهای مختلف از نظر بهره‌برداری را از خود شروع کردیم. در بخش موضوعی نیز موضوعاتی مانند ایمنی گودو ایمنی جوش وجود دارد که بیشترین مشکلات ما در همین بخش از ساخت است؛ یعنی نیروی کار در این بخش از ساختوساز باید نیروی کارآزموده و تربیت‌شده باشد و ایمنی حین انجام کار را نیز رعایت کند. کارفرما نیز باید در این بخش سرمایه‌گذاری کند.»
جهانبخش ادامه داد: «ایمنی در ساختوساز یعنی طول عمر مفید و سلامت ساختمان را با رعایت اصول ایمنی افزایش دهیم. رعایت موضوعاتی مانند ایمنی حین تخریب ساخت و تعمیر؛ اگرچه در موضوعات مربوط به ایمنی بهره‌برداری ساختمان هنوز در آغاز راه هستیم. در پیش‌نویس جدید این موضوعات پیش‌بینی شده است؛ موضوعاتی مربوط به آتش‌نشانی، نشانه‌ها در ساختمان، پله‌های اضطراری و حفاظ و... که ایمنی در زمان بهره‌برداری را تضمین می‌کند. البته این بخش مغفول مانده و کم‌کم توجه به آن آغاز شده است.»
جهانبخش در پایان گفت: من بسیاری از حوادث ساختمانی را در هنگام بهره‌برداری، در ابعاد کلان می‌دانم؛ یعنی این حوادث به نیروی مهندسی و ایمنی در ساختوساز مربوط است. بی‌توجهی در ساخت ازجمله آموزش نیروی کار از دلایل وقوع حوادث هنگام بهره‌برداری است؛ زیرا به این موارد کمتر توجه شده است و توجه فقط در موضوعات انرژی و محیط‌زیست دیده می‌شود.
منبع: صدای مهندس