سه دهه فاصله ایران تا خشکسالی کامل

درحال حاضرمیزان واقعی کسری مخازن آب های زیرزمینی معادل ۹ میلیارد متر مکعب است و در صورت ادامه این روند ظرف حداکثر سه دهه آینده آبخوان های کشور به صورت کامل خشک خواهند شد، فاجعه ای ملی که یک یا دو دستگاه و حتی قوه مجریه به تنهایی و بدون همکاری سایر قوا نمی تواند از بروز آن جلوگیری کنند.
پایگاه خبری تحلیلی آب ایران: شرایط خاص اقلیمی کشور در کنار کم توجهی در حوزه برنامه ریزی برای رعایت الگوی مصرف آب در بخش های مختلف به خصوص کشاورزی در طول سال های گذشته، ایران را با تنش آبی و بحران خشکسالی مواجه کرده است، بحرانی که مقابله نکردن جدی با آن حداکثر تا سه دهه دیگر به طور کامل کشور را در بر خواهد گرفت.
خشکسالی و کمبود آب در ایران به دلیل شرایط خاص جغرافیایی کشورمان که در منطقه نیمه خشک قرار دارد، یک واقعیت اقلیمی است و با توجه به روند روزافزون نیاز بخش های مختلف از جمله کشاورزی و صنایع به آب این مشکل شدیدتر نیز خواهد شد.
بـه طوری کـه بـر اسـاس گزارش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی از موسسـه بیـن المللـی مدیریـت آب (IWMI)، کشور ایـران بـرای حفـظ وضـع فعلـی خـود تـا سـال ۲۰۲۵ بایـد بتوانـد ۱۱۲ درصد بـه منابـع آب قابـل اسـتحصال خـود اضافه کند، که البته این امر بـا توجه به پتانسـیل ها و نیازهـای روزافـزون بخش هـای کشـاورزی، شـرب، صنعـت و حفاظت از سـایر منابع زیسـتی بسـیار مشـکل اسـت.
بنابراین در چنین شـرایطی یکـی از راهکارهای موثـر و عملی اسـتفاده بهینـه و صرفه جویی در مصـرف آب به خصوص بخش کشاوزی است که مدیریـت مصـرف آب در این بخش در حفظ و صیانت از ذخائر آبی بسیار موثر و راهگشا است.
موضوعی که البته مورد تاکید دکتر هدایت فهمی معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا است، وی معتقد است: با صرفه جویی فقط ۱۰ درصد از آب مورد استفاده در بخش کشاورزی که به گفته وی بین ۹۰ تا ۹۲ میلیارد متر مکعب است، معادل ۲۰ سد بزرگ کشور ذخیره سازی آب صورت خواهد گرفت.
این مقام مسئول با ابراز نگرانی نسبت به میزان واقعی کسری مخازن آب های زیرزمینی کشور، گفت: درحال حاضرمیزان واقعی کسری مخازن آب های زیرزمینی معادل ۹ میلیارد متر مکعب است و در صورت ادامه این روند ظرف حداکثر سه دهه آینده آبخوان های کشور به صورت کامل خشک خواهند شد، فاجعه ای ملی که یک یا دو دستگاه و حتی قوه مجریه به تنهایی و بدون همکاری سایر قوا نمی تواند از بروز آن جلوگیری کنند.
سفره آب (aquifer) یا همان آبخوان قسمتی از پوستهٔ زمین است که سوراخ ها یا خلل و منافذ سنگ های آن به دنبال بارندگی های ممتد از آب اشباع شده است و با رسیدن به سطح غیرقابل تراوشی مانند سنگ های رسی در همان جا متوقف و به شکل چشمه سارهای مختلفی در سطح زمین آشکار می شود.
** خشک شدن ذخائر آبی کشور با کشاورزی غیرعلمی
به گفته این مقام مسئول، در حال حاضر از حدود ۶۰۰ محدوده دشت های مطالعاتی کشور ، حدود ۳۵۵ ( ۵۸ درصد) از آبخوان دشت های کشور واقع در حدود مطالعاتی بحرانی و بحرانی ممنوعه است و دشت های مربوط به ۲۵۴ محدوده مطالعاتی در حالت تعادل بوده که تعدادی از این دشت های در حالت تعادل، فاقد پتانسیل بهره برداری مناسب است.
فهمی متوسط اضافه برداشت از آب زیرزمینی حدود ۶ میلیارد مترمکعب عنوان کرد و افزود: به صورت تجمعی اضافه برداشتی برابر ۲۰۰ میلیارد مترمکعب در طول ۴۰ ساله اخیر از منابع آب زیرزمینی اتفاق افتاده است.
وی با بیان این که کم آبی در کشورمان تاثیرات نامناسبی براشتغال مردم در برخی حوضه ها داشته است، به خطرافتادن معیشت مردم در پایاب زاینده رود، تعطیل شدن کشتیرانی درکارون و نابودی کشاورزی در برخی از روستاهای استان های فارس و کرمان و یزد دراثر خشک شدن قنوات و چاه ها و حتی مهاجرت ساکنین برخی از روستاها را بیانگر نقش قوی آب در حوزه اقتصاد دانست.
به گفته فهمی، بیش از یک دهه است که کشور با خشکسالی بی سابقه دست و پنجه نرم می کند، به گونه ای که بر اساس آمار بارندگی های ۲۵۰ میلی متری کشور به ۲۰۵ میلی متر رسیده و میزان آب تجدیدپذیر نیز از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش داشته است که از این مقدار بین ۹۰ تا ۹۲ میلیارد مترمعکعب آن صرف بخش کشاورزی می شود.
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزیر نیرو نبود الگوی بهینه مصرف آب در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت را پدیده ای خطرناک دانست که در ۳۰ سال گذشته شایع شده است و با افزایش جمعیت در سه دهه گذشته این مساله تشدید شده و میانگین مجموع مصرف آب کشور به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب افزایش یافته است.
اوضاعی بحرانی که از ورود ایران به تنش آبی حکایت دارد و نشانه های اجتماعی این بحران در برخی نقاط کشور نمایان شده است.
** مصارف آب کشاروزی باید کنترل شود
اما دکتر فهمی با بیان اینکه، ایران به دلیل جغرافیایی در منطقه نیمه خشک دنیا واقع شده است و راهی جز سازگاری شرایط خشکسالی نیست گفت: ما نمی توانیم خشکسالی را از بین ببریم بلکه باید خودمان را با این شرایط وفق دهیم.
وی با تاکید بر این که ایران با بیش از ۳۴ میلیون هکتار بیابان یکی از کشورهای خشک و بیابانی منطقه و جهان است، گفت: این درحالی است وجود این شرایط اقلیمی و همچنین افزایش یک تا ۲ درجه ای گرمای زمین در سالیان اخیر در توسعه بیابان ها نقش مستقیمی داشته است.
وی با بیان این که در حال حاضر منابع آب تجدیدشونده کشور از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب در سال های گذشته به کمتر از ۱۰۴ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است، گفت: این در حالی است که بارش های کشور در مقایسه با میانگین درازمدت نیز حدود ۲۰ درصد کاهش یافته است.
معاون مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزیر نیرو گفت: در سال های گذشته ۱۲۰ میلیارد تا ۲۰۰ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی صورت گرفته و حجم ثابت آبخوان های کشور با کاهش قابل ملاحظه ای روبرو بوده است که این مسئله نشست زمین در برخی از مناطق مختلف کشور را بدنبال داشته است، ضمن اینکه اضافه برداشت از آب های زیرزمینی به کاهش رطوبت خاک می انجامد و افزایش بیشتر دما را به دنبال خواهد داشت.
وی با تاکید براینکه بر مبنای شاخص فالکن مارک، ایران با سرانه مصرف به میزان هزار و ۷۰۰ مترمکعب از منابع تجدیدپذیر آب به مرحله تنش آبی وارد شده است، گفت:بر اساس شاخص سازمان ملل ایران با مصرف بیش از ۸۸ درصد منابع آب تجدیدپذیر در مرحله فوق بحرانی است و بر اساس شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب، در مرحله بحران «مصرف متوسط تا شدید» منابع آب قرار دارد.
این مقام مسئول، برنامه ریزی در خصوص رعایت الگوی مصرف در بخش کشاورزی به منظور حفظ و حراست از منابع آبی را بسیار ضروری و اثرگذار دانست و گفت: بدون سرمایه گذاری در اصلاح شیوه های آبیاری و رعایت الگوی کشت راه به جایی نخواهیم برد.
فهمی با تاکید براینکه، شرایط اقلیمی درکناربی توجهی در امه ریزی لازم در جهت رعایت الگوی مصرف آب در بخش های مختلف بخصوص کشاورزی در طول سه دهه اخیر، ایران را با بحران تنش آبی و خشکسالی مواجه کرده است، گفت: این درحالی است که اگر تنها ۱۰ درصد از آب در بخش کشاورزی صرفه جویی شود، معادل ۲۰ سد بزرگ کشور ذخیره سازی آب خواهیم داشت.
وی با اشاره به اینکه کشت برخی از محصولات کشاورزی در کشور به هیچ وجه به لحاظ سهم آب بری و همچنین قیمت فروش آن در بازارهای صادراتی توجیه پذیر نیست گفت: ما باید در شرایط فعلی تنها به کشت محصولاتی مانند پسته و زعفران که از آب بری کمتر و ارزش افزوده بسیار بالا برخوردار هستند روی آوریم.
معاون مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزیر نیرو گفت:باید کشت برخی از محصولات کشاورزی که از آب بری بالایی نیازمند می باشند را قطع کرده و در صورت نیاز این محصولات را وارد کنیم چراکه این نوع شیوه استفاده آب در مزارع کشاورزی تنها خشک شدن هرچه بیشتر منابع بسیار با ارزش آب در کشور را به دنبال خواهد داشت.
فهمی با اشاره به این که، سهم بخش کشاورزی در صورت تحقق چشم انداز مطلوب حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب در سال خواهد بود افزود: برای تحقق اهداف کشاورزی در کشورارتقای توان تولید محصولات کشاورزی به ازای هر مترمکعب آب مصرفی برابر ۲ کیلوگرم ضروری است.
**وقت اقدامات عملی است
معاون مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزیر نیرو در ادامه با اشاره به اینکه در شورای عالی آب که ریاست آن را رئیس جمهور عهده دار است و تاکنون ۲۵ جلسه از برگزار شده است، تصمیمات بسیار مناسبی برای حفظ و حراست از آب های زیرزمینی گرفته شده است گفت: با اینکه تکالیف بسیاری از دستگاه ها برای مهار بحران آبی کشور روشن شده است اما متاسفانه این تصمیمات به دلائل مختلف هنوز عملیاتی نشده است.
وی با تاکید براینکه بحران منابع آبی در مناطق مختلف ایران بعنوان خطر بسیار جدی حیات سیاسی و اجتماعی کشور را همچون برخی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریفا را تهدید می کند، خواستار توجه لازم و اقدامات عملی به منظور تغییرات اساسی در الگوی مصرف آب در بخش های مختلف از جمله کشاورزی و آب شرب شد.
فهمی با تاکید براینکه شعار صرفه جویی در مصرف آب تنها به آب شرب خلاصه نمی شود گفت: حوزه کشاورزی نیز بایستی در این راستا بعنوان یکی از بهره برداران اصلی منابع آبی کشور گام بردارد و پاسخگو باشد، ضمن اینکه اصلاح ساختار تأمین منابع و ارائه الگوی مصارف آب در تمامی بخش های کشور ضروری است.
وی در عین حال افزایش قیمت آب مصرفی را در رعایت میزان مصرف بسیار تاثیرگذار دانست و گفت: این که گفته می شود در مصرف آب صرفه جویی شود به دلیل آن است که هزینه تصفیه هرمتر مکعب آب برای دولت ۱۰ هزار ریال (هزار تومان) است که تنها ۵ هزار ریال آن (۵۰۰ تومان) آن از مصرف کننده دریافت می شود.
فهمی با بیان این که توسعه شهرنشینی در دو دهه آینده و افزایش سهم آب شهری، اصلاح الگوی مصرف را ضروری ساخته است، کاهش مصرف سرانه به خصوص در طراحی‎های جدید شهری را ضروری دانست.
وی همچنین با اشاره به رشد صنعت در دو دهه آینده، نیاز به استفاده گسترده از فناوری و دانش آب برای کاهش مصرف سرانه این نعمت گرانبها به ازای تولیدات را بسیار مهم خواند و گفت: احتساب ارزش ذاتی آب از الزامات توسعه صنعتی است.
به گفته فهمی، اولویت‎بخشی به مهار آبهای مرزی، توجه به بازار و تبادل آب در منطقه، مشارکت مردم در بخش آب و اجرای برنامه‎های بهره‎برداری و مصارف آب، نقش و مشارکت مردم و سازمان‎های محلی را گسترده‎تر نموده و بهره‎برداری پایدار از آب را تضمین خواهد کرد.
**راهبردهای تدوین سیاست های آب کشاورزی
معاون مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزیر نیرو همچنین با تاکید بر این که سیاست های آب کشاورزی باید مبتنی بر سندهای خاک، آب، امنیت غذایی و انرژی کشور تدوین شود، گفت: پیاده سازی سیاست ها و تصمیمات اتخاذ شده در بخش آب در کشور بایستی به صورت ویژه و جدی مورد توجه قرار گیرد.
فهمی گفت:حذف کشت برخی از محصولات آب براز جمله برنج به جز استان های شمالی، تکمیل زیر ساخت های لازم به منظور آبیاری بهینه، تسریع در مدرن سازی و انتقال تکنولوژی کشاورزی و همچنین مدیریت صحیح الگوی کشت در کنار آبیاری قطره ای و توسعه کشت گلخانه ای، می تواند از جمله اصلی ترین برنامه های حوزه کشاورزی در حفظ و حراست از منابع آب کشور باشد.
وی اظهارکرد: هم اکنون سیاست ها و سند آب بر مبنای میزان آب تجدیدپذیر (سطحی، زیرزمینی) و همچنین آب های نامتعارف (بازیافت فاضلاب، آب شیرین کن و …) در سطح هر دشت و رودخانه و با در نظر گرفتن آب برای محیط زیست و حفظ چرخه هیدرولوژی توسط وزارت نیرو تدوین و اعلام می شود.
فهمی با بیان این که راهبرد امنیت غذایی با توجه به مزیت های اقتصادی محصولات کشاورزی، آب مجازی و تجارت آن و ارزش محصولات به ازای هر واحد آب مصرفی و کشت های فراسرزمینی تدوین شده است گفت: تجارت آب مجازی (میزان آب بکار رفته در یک واحد محصول کشاورزی) و ارزش آن توسط وزارت جهاد کشاورزی تعیین گردیده و محدودیت بر آن برای هر دشت اعلام می شود.
وی، توسعه کشت های آبی پاییزه، صرفه جویی در مصرف آب با جایگزینی کاشت محصولات با طول عمر کوتاه تر مثل ذرت و سیب زمینی با واریته های زودرس، جلوگیری از استفاده آبیاری به روش بارانی در مناطق با رطوبت کمتر از ۶۰ درصد، توسعه کاشت نشاء بجای بذر، تهیه نقشه کاداستر ملی اراضی کشور، تدوین برنامه هماهنگی آب و خاک و رفع تناقضات آماری، تهیه سند راهبردی مدرن سازی در بخش کشاورزی، انجام مطالعات جامع آمایش با محوریت آب و همچنین تاکید بر یکپارچه سازی و جلوگیری از خرد شدن اراضی فعلی را از مهمترین راهکارهای حفظ منابع آبی کشور در بخش کشاورزی دانست.
فهمی همچنین پیاده سازی و به روز رسانی سند ملی آب کشاورزی، تعیین سیاست های کشت متناسب با تخصیص آب در حوضه های آبریز، تهیه و اجرایی نمودن الگوی کشت بهینه برای کل دشتهای کشور و توجه به آب مجازی، پرهیز از استفاده از آبهای شور و لب شور در کشاورزی، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی خوب کشاورزی، تدوین و پیاده سازی برنامه های هماهنگ آب و خاک از دیگر راهکارهای مبارزه با خشکسالی عنوان کرد.
**کشاورزی ما در حال حاضر در چه شرایطی است
وزارت جهاد کشاورزی نیز به عنوان دستگاه متولی کشاورزی در کشور در سالهای اخیر به این نتیجه رسیده است که بحران آب را باید با استفاده از روش ها و تجهیزات جدید آبیاری در بخش کشاورزی مدیریت کرد.
مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح توسعه سامانه های نوین آبیاری در این باره می گوید:دولت یازدهم با اقدامات اثرگذار با بهره برداری از برخی طرح های تعریف شده در حوزه آب شرب، کشاورزی و صنعتی و همچنین افزایش تولید همراه با کاهش سطح زیرکشت، گام های مناسبی برای بهره وری و استفاده بهینه از ذخائر آبی کشور برداشته است.
عباس زارع با بیان اینکه، هم اکنون در کشور حدود هشت میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار اراضی که بصورت آبی کشت می شود، حدود دو میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار این اراضی با تجهیزات نوین آبیاری در سطح سیستم های پایاب بزرگ اجرا شده است.
مشاور وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه اجرای طرح های آبیاری نوین در تمام این اراضی سالانه حدود ۶ میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب صرفه جویی آب به دنبال خواهد داشت گفت: در حال حاضر۵/۵ میلیون هکتار اراضی پایاب منابع آبی کوچک در کشور وجود دارد که یک میلیون و ۴۶۰ هکتار آن به سامانه های نوین آبیاری کوچک به روش بارانی و قطره ای تجهیز شده است.
وی با اشاره به اینکه، برای اجرای طرح های آبیاری نوین در سراسر کشور در سال گذشته حدود ۱۳ هزار میلیارد ریال (یکهزار و۳۰۰ میلیارد تومان) تصویب شده است که تنها ۴۷ درصد از این اعتبار تخصیص داده شد.
مشاور وزیر جهاد کشاورزی همچنین اظهارکرد: در سال جاری همین میزان اعتبار پیش بینی شده که امیدواریم تا آخر سال تخصیص یابد.
وی با تاکید براینکه، هدف گذاری ۱۰ سال آینده بخش کشاورزی اجرای سامانه های نوین آبیاری در قالب اراضی کشاورزی مستعد اجرای این طرح است، گفت: حدود ۸۰ درصد اراضی کشاورزی ایران خرد و پراکنده است که خوشبختانه وزارت جهاد کشاورزی تمهیداتی اندیشیده که با اجرای مدیریت یکپارچه سازی برای بهره برداری از منابع آب مشترک بتوان از این اراضی بیشترین بهره برداری شود.
** بحران آب و تشکیل ستاد توسعه فناوری های آب
اما چالش ها و معضلات اساسی کشورمان در تامین آب و بروز خشکسالی در کشور، معاونت علمی ریاست جمهوری را برآن داشت که در سال ۱۳۹۰ برای رفع این معضل بصورت اساسی چاره ای بیاندیشد.
این معاونت ضمن امضاء یک تفاهمنامه با دانشگاه صنعتی شریف ستادی تحت عنوان ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست متشکل از متخصصان و کارشناسان مطرح حوزه آب از بخش های مختلف و دست اندرکاران این حوزه به منظور تهیه و تدوین سندی برای رفع معضل خشکسالی و چالش های فناوری های آب تشکیل دهد.
دوازدهم تیرماه ۱۳۹۳ و پس از گذشت حدود دو سال بود که حسینعلی بهرامی دبیر این ستاد از تهیه و تدوین پیش نویس سند ملی فناوری های راهبردی آب با تلاش انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف به عنوان کارگروه آب ستاد توسعه فناوری آب،خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری خبرداد.
به گفته این مسئول پیش نویس سند ملی فناوری های راهبردی آب که با همکاری نمایندگان وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نیرو، سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان هواشناسی، اساتید دانشگاههای کشور، متخصصان حوزه آب تهیه شده برای نهایی شدن به معاونت علمی ریاست جمهوری ارسال شده است.
** اجرای سند ملی فناوری های راهبردی آب کلید رفع تمام معضلات آب در کشور است
رییس انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف و دبیر کارگروه آب در ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معتقد است که سند ملی فناوری های راهبردی آب کلید رفع تمامی مشکلات آب در کشور است و اگر می خواهیم مشکلات آب کشور رفع شود چاره ای نداریم که از فناوری ها و راه کارهای فناورانه استفاده کنیم کاری که دنیا کرده است.
علی اصغر اعلم الهدی در ابتدا با اشاره به علل ایجاد انستیتو آب و انرژی در دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۴۶ با بیان اینکه، احداث این مجموعه در حدود پنج دهه پیش با تفکری عمیق همراه بوده است، گفت: نیاز به آب شیرین کن و انرژی لازم برای این کار پیش از این احساس شده بود لذا مطالعات مربوط به ارتباط آب و انرژی از همان سالها آغاز شد.
وی با بیان اینکه، افراد مختلفی از سازمان های مختلف از سال ۱۳۹۰ برای بخش های این سند راهبردی فناوری های آب زحمت کشیده و سال ۱۳۹۳ نیز یش نویس این سند تحویل معاونت علمی ریاست جمهوری شده است گفت: سیاست اصلی این سند در ابتدا حکمرانی مدبرانه آب و ظرفیت سازی و ادامه مدیریت یکپارچه تصمیم گیری و تصمیم سازی و سومین موضوع مدیریت هوشمندانه الگوی جامع تغذیه است.
وی ادامه داد:بهره گیری و توسعه فناوری های نوین متناسب با شرایط طبیعی، اقتصادی و اجتماعی کشور در جهت توسعه پایدار، بکارگیری فناوری های جدید برای افزایش آگاهی ها نسبت به شرایط بحرانی، تحلیل علت ها، عواقب و پیدا کردن راهکارها، سازگاری و تطبیق یافتن با چالش های آب از طریق ارائه و توسعه روش ها، تکنیک ها و فناوری های جدید و بومی سازی شده، فرهنگ سازی و آموزش در جهت مشارکت مردمی، حمایت از نهادهای مردمی، مهم ترین ماموریت هایی است که در سند ملی فناوری های راهبردی آب مطرح شده است.
**رفع اساسی بحران آب درکشور نیازمند تغییردرالگوی تغذیه است
رئیس انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف معتقد است کشوری مانند ایران که در منطقه نیمه خشک دنیا واقع شده است و بیشتر مناطق آن با بحران آب دست و پنجه نرم می کند، علاوه بر ایجاد تغییردرالگوی کشت محصولات کشاورزی نیازمند تغییر در الگوی تغذیه است.
اعلم الهدی در ابتدا با اشاره به اختلافات آماری بین دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و نیرو در خصوص میزان آب مصرفی در کشاورزی گفت: در حالی که وزارت نیرو از مصرف ۹۲ درصدی آب کل کشور از سوی کشاورزان سخن می گوید اما این رقم از سوی وزارت جهاد کشاورزی پذیرفته نشده است.
وی با بیان این که نباید به کشاورزان خرده گرفت و آنان را در مصرف آب مقصر اصلی قلمداد کرد، گفت: کشاورز به دنبال تامین مخارج زندگی خود و از همه مهمتر تامین امنیت غذایی کشور است و در حقیقت باید به دنبال آن باشیم که چطور می توان سلیقه، ذائقه و کالری غذایی مردم را به صورت سالم و صحیح با منابع آبی محدود تامین کرد.
دبیر کارگروه آب ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی افزود: حتی اگر بپذیریم که از آب بسیار خوب استفاده می کنیم و با آن هندوانه، برنج و خیار نیز نمی کاریم، باید بپذیریم که حداقل ۷۰ درصد کل آب کشور صرف کشاوری می شود.
رئیس انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: پس اگر قرار است برای آب کشور برنامه ریزی و راهکاری ارائه شود ابتدا باید برای آب مصرفی کشاورزی که ۷۰ درصد کل آب کشور را در بر می گیرد چاره ای اندیشیده شود و به دنبال افزایش هرچه بیشتر بهره وری و کاهش هدررفت آب باشیم.
وی گفت: لذا در استان های شمالی مانند گیلان و مازندران که بارندگی بیش از هزار میلیمتر در سال است برنج کاری موجه است اما در برخی استان های کشور که مانند خوزستان، لرستان و اصفهان که آب آنچنانی ندارد اجازه کاشت برنج نداریم که اطلاعات کامل آن در درگاه معاونت زراعت جهاد کشاورزی آمده است.
دبیر کارگروه آب ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی با تاکید بر این موضوع که با توجه به محدودیت های موجود آبی در کشور باید به سمت الگوی جامع تغذیه مناسب در مناطق مختلف کشور حرکت کنیم افزود: این در واقع همان سیاست حکمرانی مدبرانه و ظرفیت سازی است.
وی افزود: اگر روزانه به طور متوسط بین ۲۴۰۰ کیلو کالری تا ۳ هزار کیلوکالری انرژی لازم داریم که این انرژی از آب می آید اینجاست که ارتباط آب و انرژی اهمیت پیدا می کند، یعنی آبی را که برای کشت محصولات کشاورزی استفاده می کنیم تبدیل به غذا می شود و ما از آن استفاده می کنیم لذا انواع انرژی یکی از بحث های جدی آب، انرژی و امنیت غذایی است.
به اعتقاد وی، مردم و دولت در جایی می توانند اثرگذار باشند که در تامین انرژی و کالری مورد نیاز خود از محصولات غذایی استفاده کنند که ضمن اینکه ویتامین موردنیاز بدن آنها را تامین می کند در عین حال از آب کمتری برای تولید و کشت آنها استفاده شده باشد.
دکتر علم الهدی افزود: بعنوان مثال میزان آب بری محصولات غذایی برنج، نان یا سیب زمینی با یکدیگر بسیار متفاوت است لذا جمعیت کشور می تواند با انتخاب الگوی صحیح و جامع تغذیه تاثیرگذاری واقعی روی میزان مصرف آب داشته باشد.
وی افزود: اگر بعنوان یک عضو جامعه بخواهیم در راستای اقتصاد مقاومتی حرکت کرده و خودکفا شویم، باید منابع آبی کشور را بصورت صحیح مصرف کنیم، چراکه حتی با وجود صرفه جویی حداکثری حتی تا سقف ۵۰ درصدی از میزان آب تجدید پذیر که شش درصد از کل منابع کشور را تشکیل می دهد، تنها سه درصد میزان مصرف کاهش خواهد یافت که در عین اینکه ارزشمند است اما مشکل کمبود آب بصورت اساسی مرتفع نخواهد شد.
**نقش بسیار اساسی متخصصان علوم تغذیه برای مهار بحران آب
رئیس انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف همچنین با تاکید براینکه اهمیت و نقش تغذیه در کاهش مصرف آب در سند فناوری آب مشخص شده است گفت: اینکه آیا الزاما مردم باید تنها برنج مصرف کنند یا نان یا سیب زمینی نیز همان میزان کالری را برای بدن تامین می کند، از جمله مسائلی است که در این سند به آن پرداخته شده است.
دکتر علم الهدی اظهارکرد:این مسئله را من با مسئولان سازمان مدیریت و برنامه ریزی و همچنین در بحث های مربوط به برنامه ریزی برنامه ششم توسعه با مسئولان وزارت بهداشت در میان نهاده ام، نکاتی که به نظر می رسد به اندازه کافی به آن توجه نشده است.
وی با بیان اینکه، برنامه ششم توسعه کشور بیشتر حول محور دارو درمان پایه ریزی شده است گفت: این درحالی است که اگر به برنامه های بهداشت توجه کنیم پیشگیری اقتصادی تر از درمان است و آنجا باید تاثیرگذار باشیم.
دکتر علم الهدی با تاکید بر اینکه دانشگاه ها و آموزش و عالی کشور در کنار تربیت هرچه بیشتر پزشک بیشتر برای درمان مردم باید متخصصان تغذیه نیز برای نهادینه شدن الگوی جامع تغذیه در جامعه تربیت کنند گفت: ارزش تربیت متخصص علوم تغذیه به طور حتم اگر بیشتر از تربیت پزشک نباشد کمتر نیست چراکه این کار پیگیری سیاست های پیشگیری است.
دبیر کارگروه آب ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی اظهارکرد: متخصصان تغذیه می توانند بصورت صحیح مردم را برای رعایت الگوی تغذیه مناسب تشویق کرده و اطلاعات لازم و ضروری به منظور چگونگی و اندازه مصرف انواع محصولات غذایی برای تامین این ۲۴۰۰ کیلو کالری مورد نیاز آنان ارائه کنند.
وی ضمن تاکید بر پیگیری الگوی صحیح و جامع تغذیه به خصوص در استان ها و مناطق کم آب کشور و با بیان اینکه، نوع مصرف برخی فراورده های غذایی بایستی اصلاح شود، گفت: سلامت و امنیت غذایی جامعه به آب وابسته است و رفع این مسئله به طور حتم تصمیم گیری کلان در سطوح عالی نظام همچون مجلس شورای اسلامی، هیات دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام را می طلبد.
دبیر کارگروه آب ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی با اشاره به اینکه در جدول فناوری های آب ۱۳۴ فناوری مختلف تحت عناوین مختلف تعریف شده است ادامه داد: با یک برنامه ریزی پنج تا ۱۰ ساله در حوزه اصلاح مصرف برخی فراورده های غذایی، منابع آبی زیرزمینی که به شدت کاهش پیدا کرده است جبران خواهد شد.
وی با تاکید براینکه، فصل مشترک وزارت نیرو یا وزارت راه و شهرسازی و سایر وزارتخانه ها و سازمان ها در حوزه آب بایستی تعریف شود، تمامی دستگاه ها در خصوص راهکارهای کاهش مصرف آب بایستی خود را دخیل دانسته و برنامه ریزی لازم را داشته باشند.
رئیس انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه، در نظام آموزشی کشور نیز نیازمند تعریف رشته های تحصیلی در حوزه آب بخصوص حسابداری آب هستیم گفت: برنامه ریزی برای صرف منابع آبی کشور بعنوان منابع بسیار ارزشمند برای کشور ما بسیار ارزشمند است این در حالی است که در حال حاضر کشور به اندازه کافی از رشته مرتبط با آب برخوردار نیست.

گزارش: یوسف درویشی