نبود رابطه بین فرونشست و زلزله در تهران
باوجودی که پیش از این بیان می‌شد به‌دلیل سست شدن خاک تهران حد مقاومت لرزه‌یی تهران از ۶ریشتر به 4.5ریشتر کاهش یافته دو مقام مسوول این نظریه را رد کردند. بهرام عکاشه پدر علم زلزله‌شناسی ایران نیز در گفت‌وگو با «تعادل»، وجود هر نوع ارتباط بین سست شدن خاک با کاهش حد مقاومت لرزه‌یی تهران را رد کرد و آن را کاملا اشتباه خواند.
برخی کارشناسان عنوان می‌کنند میزان فرونشست خاک در تهران نسبت به ۱۰سال قبل حداقل دو برابر شده و به ۳۶سانتی‌متر در سال رسیده است که این موضوع به‌دلیل سستی لایه‌های زیرین زمین و پوکی خاک ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی، در حال حاضر حد مقاومت لرزه‌یی تهران را از ۶ریشتر به 4.5ریشتر کاهش داده و عملا شهر را آسیب‌پذیرتر کرده است. اما رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و رییس پژوهشکده ساختمان این مرکز معتقدند ارتباط معناداری بین تاثیر سست شدن خاک بر شدت زلزله تهران به اثبات نرسیده و تهدید واقعی، قرار داشتن این کلان‌شهر روی گسل است. محمد شکرچی‌زاده درخصوص ارتباط سست شدن خاک تهران و کاهش شدت مقاومت زلزله گفت: زمین لرزه ارتباطی با سست شدن خاک ندارد.
آنچه در آیین‌نامه۲۸۰۰ پیش‌بینی کرده‌ایم باتوجه به جنس خاک و سطح آب‌های زیرزمینی است که اگر اصول ایمنی و مقاوم‌سازی براساس این آیین‌نامه رعایت شود، خطر چندانی ساختمان‌ها را تهدید نخواهد کرد. به گفته وی، وقتی گسلی فعال شود انرژی ناشی از آزاد شدن زلزله به قدری است که همه‌چیز تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و میزان تاب‌آوری خاک نمی‌تواند چندان بازدارنده باشد بلکه آنچه باید به آن توجه کنیم، تاب‌آوری ساختمان‌هاست. به‌همین دلیل سازمان‌هایی که در شهرهای کشور خصوصا کلان‌شهرها و تهران عملیات عمرانی انجام می‌دهند حتما باید ملاحظات مقاوم‌سازی و ایمنی را مدنظر قرار دهند که این مبحث طی هفته‌های اخیر در کمیسیون زیربنایی دولت در دستور کار قرار گرفته است.
مقاومت سازه‌ها
رییس پژوهشکده ساختمان مرکز تحقیقات، نظریه شکرچی‌زاده را تایید کرد. علی بیت‌اللهی با بیان اینکه فرونشست‌ها و مسائل فروریزش زمین با زلزله ارتباط ندارد، گفت: بر اثر وجود حفره‌ها، قنوات، آب‌های زیرزمینی که به‌شدت خاک‌های زیر تهران را با خود می‌شوید و می‌برد، حفره‌هایی ایجاد می‌شود. همچنین ساختمان‌سازی‌های غیراصولی و مسدود کردن آب‌های زیرزمینی باعث فروریزش‌هایی می‌شود که در روزهای اخیر دیده‌ایم و احتمالا در آینده نیز خواهیم دید. اما اینکه بگوییم مقاومت سازه‌ها در این شرایط تغییر می‌کند، قابل اثبات نیست.
بیت‌اللهی بااشاره به اینکه زلزله به فعالیت گسل‌ها مرتبط است، افزود: مهم‌ترین رویکرد ما نیز ساخت‌وساز مقاوم و کاهش ساخت‌وساز در تهران است. همچنین واقعا باید به این رویکرد برسیم که تهران ظرفیت افزایش جمعیت ندارد و باید از تحمیل بار جمعیتی بیشتر به این شهر خودداری کنیم.
شکرچی‌زاده درباره محدوده‌های پرخطر شهر تهران که روی گسل قرار دارند، گفت: در شهر تهران چند گسل اصلی و انشعابات آنها وجود دارد که در مجموع ۴۵ تا ۵۰کیلومتر مربع از حریم شهر تهران روی گسل است.
وی تصریح کرد: در سال‌های اخیر باتوجه به کنترل‌های جدی‌تری که از طرف مراجع قانونی انجام شده، مقاومت سازه‌ها رو به بهبود گذاشته ولی کماکان در برخی موارد شاهد عدم رعایت ضوابط و مقررات هستیم که هم باید مهندسان ناظر وظایف خود را به‌خوبی انجام دهند و هم مالکان باید این مطالبه را از مهندسان برای توجه به مقاومت ساختمان‌ها داشته باشند.
لازم به ذکر است طی هفته‌های اخیر از نقشه گسل‌های شهر تهران با حضور شکرچی‌زاده معاون وزیر راه‌و‌شهرسازی و اعضای شورای شهر رونمایی و پهنه‌های پرخطر مشخص شد. با این حال براساس قانون، مصوبه کارگروه زلزله باید به تصویب شورای عالی شهرسازی برسد تا بعد از آن داخل نقشه مناطق ۲۲گانه تهران قرار بگیرد که طبق ضوابطی که برای ساخت‌وساز وجود دارد در محدوده‌های گسل‌ها اعمال شود.
سست شدن زمین بی‌ارتباط با شدت زلزله
بهرام عکاشه پدر علم زلزله‌شناسی ایران و متخصص برجسته زلزله نیز در گفت‌وگو با «تعادل»، وجود هر نوع ارتباط بین سست شدن خاک با کاهش حد مقاومت لرزه‌یی تهران از ۶ریشتر به 4.5ریشتر را رد کرده و آن را کاملا اشتباه می‌داند.
وی با بیان اینکه اکنون تعادل موجود در عمق زمین از بین رفته است، تصریح کرد: زلزله‌یی که پیش‌بینی می‌شود در تهران اتفاق بیفتد مخرب و بین 5 تا 7ریشتر خواهد بود که این نوع زلزله در اعماق بسیار پایین (حدود 10تا 15کیلومتر پایین‌تر از سطح زمین)، رخ می‌دهد، بنابراین سست شدن خاک و فرو نشست زمین نمی‌تواند در این موضوع تاثیرگذار باشد.
عکاشه ادامه داد: البته فرونشست‌ها ممکن است باعث بروز زلزله‌های کوچک شوند. همان‌طور که بارها گفته‌ام تهران هر روز زلزله‌های 2ریشتری را تجربه می‌کند به‌خصوص جنوب تهران با این پدیده مواجه است.
این استاد زلزله‌شناسی با بیان اینکه هر زلزله کوچک نشانگر وجود خطرات بسیار در آینده نزدیک به‌شمار می‌رود، عنوان کرد: وحشت من از روزی است که دیگر تهرانی وجود نداشته باشد. براساس مطالعات تاریخی، وضعیت البرز جنوبی و شمالی و رشته کوه‌های البرز بسیار بحرانی است. چنانچه زلزله تهران رخ دهد از تهران تا قزوین شکاف بر می‌دارد و تخریب می‌شود.
وی بااشاره به اینکه هنوز علم قادر نیست زمان و مکان دقیق زلزله را مشخص کند، اظهار کرد: هنوز در مراکز بزرگ زلزله‌شناسی دنیا مانند کالیفرنیا، چین و ژاپن موفق به شناسایی زمان دقیق زلزله نشده‌اند، زیرا امری فوق‌العاده پیچیده است. در کل تاریخ فقط یک‌بار آن هم به‌طور کاملا اتفاقی موفق به تعیین زمان زلزله در 500کیلومتری پکن شده و شهر را تخلیه کردند.
فاجعه بزرگ در تهران
وی در پاسخ به اینکه در صورت وقوع زلزله، تهران بیشتر در کدام نواحی آسیب می‌بیند، تصریح کرد: 15سال پیش از یک تیم متخصص ژاپنی دعوت کردیم تا در این باره مطالعات لازم را انجام دهند. متاسفانه نتایج تحقیقات آنها بسیار متاثر‌کننده است. براساس این تحقیقات باتوجه به بزرگی شهر تهران نوع خیابان‌ها و ساختمان‌ها چنانچه زلزله در شمال تهران رخ دهد 7ریشتری و تعداد کشته‌ها میلیونی خواهد شد. چنانچه در جنوب تهران باشد زیر 7ریشتر و اگر در شمال‌شرقی تهران رخ دهد بیشتر از 7ریشتر خواهد بود. تعداد کشته‌شدگان نیز در هر نقطه از شهر میلیونی پیش‌بینی شده است.
عکاشه با تاکید بر اینکه زلزله تهران منجر به نابودی کامل این شهر می‌شود، تصریح کرد: اثرات زلزله در مناطق جنوبی تهران به‌دلیل مقاوم نبودن ساختمان‌ها، کم‌عرض بودن کوچه‌ها و خیابان‌ها و نیز تعداد بالای جمیعت به‌مراتب بیشتر از سایر نقاط خواهد بود و مسوولان باید برای جلوگیری از یک فاجعه بزرگ در تهران دست به کار شده و تدابیر و اقدام‌های لازم را انجام دهند.
منبع: روزنامه تعادل