بحران آب در کمین پایتخت

آمارها حکایت از بحرانی جدی و تنشی غیرقابل انکار در عرصه منابع آبی شهر تهران دارد، که اگر در مدت کوتاه با تعامل دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط برای برون‌رفت از آن چاره‌ای اندیشیده نشود، یقینا به معضلی اساسی تبدیل خواهد شد که دامنگیر شهر و شهروندان می‌شود.
شاید وقتی سال ۱۳۳۴نخستین تصفیه‌خانه شهر تهران با نام ‌جلالیه‌ در خیابان فاطمی فعلی به بهره‌برداری رسید و به تبع آن تصفیه‌خانه‌های دیگر احداث شد هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که روزی پساب حاصل از آب ورودی به تهران نیاز به هدایت و ساماندهی داشته باشد.با وجود تأکید شرکت مهندسین مشاور الکساندرگیپ (طراح وقت پروژه آب تهران) مبنی بر احداث همزمان شبکه آب و فاضلاب در پایتخت که گویی برای پیشگیری از وضعیت امروز این کلانشهر مطرح شده بود، به دلایل مختلف اجرای طرح شبکه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب تهران با حداقل 40سال تأخیر به اجرا در آمد. تهران، امروز در هر ثانیه حدود 40مترمکعب آب مصرف می‌کند و این آب پس از تبدیل به پساب با توجه به نیمه‌تمام بودن پروژه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب به مناطق جنوب تهران روان شده و موجب افزایش سطح آب‌های زیرزمینی در آن مناطق می‌شود به‌نحوی که سازمان آب منطقه‌ای تهران برای مهار این معضل در طول 25سال گذشته مجبور به حفر چاه‌های متعدد در مناطق جنوبی پایتخت شده تا امکان انتقال آب به خارج از شهر را فراهم آورد.
تصور نادرست از بی‌انتهایی منابع آب زیرزمینی شهر تهران سبب شد تا راهبرد حل مشکل رواناب‌ها و فاضلاب با تکیه بر انتقال به خارج از شهر طراحی‌شود. به همین دلیل انتقال آب ناشی از بارندگی توسط نهرها و شبکه‌های جدیدالاحداث بتنی به مرور تراز آب‌های زیرزمینی پایتخت را دچار چالش جدی ساخت، از دیگر سو‌ کاهش 70درصدی بارندگی طی چند سال گذشته خود نیز بر شدت این امر افزود.
حکایت هدایت و مدیریت منابع آبی شهر تهران به مانند بسیاری دیگر از حوزه‌ها، توأم با افراط و تفریط است، زمانی فکری برای هدایت پساب‌های این شهر نمی‌شد و همه این حجم آب در منطقه جنوبی تهران جمع می‌شد. بعدها به فکر افتادیم با ساخت کانال‌های بتنی که امکان جذب آب را از بین برده‌اند و احداث جمع‌آوری شبکه آب‌های سطحی و شبکه جمع‌آوری فاضلاب از مسیرهای متعدد این حجم آب را از شهر خارج کنیم.خلاصه همه دست به‌دست هم دادیم تا این آب را به جای تزریق و بازگرداندن به منابع زیرزمینی از این شهر دور کنیم. با یک معادله ساده درخصوص منابع آبی به‌سادگی درخواهیم یافت که برداشت آب، آن هم در این حجم، قطع به یقین موجب کاهش منابع زیرزمینی و تنزل سطح آب‌های تحت‌الارضی خواهد شد.کاهش بارندگی به‌خصوص طی 4سال گذشته از رقم 365میلی‌لیتر در سال به 115میلی‌لیتر نیز بر این معضل دامن زده است.
اما این شهر در حال توسعه است، خیابان‌های آسفالته آب باران را نه‌تنها جذب نمی‌کند بلکه با شیب‌بندی و نهرسازی موجود به سوی کانال‌های بتنی هدایت ‌کرده که براساس میزان بارندگی سالانه بین 100میلیون تا 300میلیون مترمکعب از این طریق آب از شهر خارج می‌شود. از سویی براساس آمار انشعابات نصب شده فاضلاب، هم‌اکنون حدود 270میلیون مترمکعب از مسیر این انشعابات، آب از پایتخت خارج می‌شود و رواناب‌های کوه‌های شمالی شهر نیز سرنوشتی غیراز این ندارند و حدود 140میلیون مترمکعب آب در سال نیز از مسیر روددره‌های تهران از دست می‌دهیم.
این آمار حکایت از بحرانی جدی و تنشی غیرقابل انکار در عرصه منابع آبی شهر تهران دارد، که اگر در مدت کوتاه با تعامل دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط برای برون‌رفت از آن چاره‌ای اندیشیده نشود، یقینا به معضلی اساسی تبدیل خواهد شد که دامنگیر شهر و شهروندان می‌شود. اما پیشنهاد می‌شود تا تصمیمات متخذه در برگیرنده موارد زیر باشد :
1- آب ناشی از بارندگی می‌تواند از طریق چاه‌های جذبی به سفره‌های آب زیرزمینی تزریق شود.
2- بازنگری در رشد و پرورش پوشش گیاهی و فضای سبز پارک‌ها و اماکن برای تقلیل آب مورد نیاز فضای سبز شهر تهران که خود می‌تواند رقم مصرفی فعلی یعنی 300میلیون مترمکعب در سال را به 100میلیون مترمکعب کاهش دهد.
3- بازچرخانی پساب و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در فضای سبز شهر و ایجاد تصفیه‌خانه‌های محلی به‌منظور ارتقای بهره‌وری چرخه منابع آبی پایتخت.
4- اصلاح روددره‌های جاری تهران و فراهم ساختن امکان جذب آب در مسیر این روددره‌ها و تزریق بخش اعظمی از این آب‌ها به منابع زیر زمینی که خود رقمی معادل 140میلیون مترمکعب در سال می‌تواند به سفره‌های زیرزمینی شهر تهران بازگرداند.
امید است با رویکردی علمی-کاربردی و با عزمی جمعی در مسیر برون رفت از چالش بحران آب پایتخت گام برداریم و این جز به مدد همراهی و همدلی همه نهادها و دستگاه‌های ذیربط و با تکیه بر پشتوانه شهروندان به نتیجه نخواهد رسید. یادمان باشد «آب مایه حیات است» و شهرمان به این آب حیاتبخش نیاز دارد.

منبع: همشهری آنلاین