بزرگترین خلیجِ بزرگترین دریاچه جهان رو به نابودی

بزرگترین خلیجِ بزرگترین دریاچه جهان رو به خشک شدن است. خلیجی که می گویند علت خشک شدنش افزایش رسوبات در دهنه، کم شدن ورودی آب و پس‌روی آب دریای خزر است. دریاچه خزری که بر طبق آخرین اعلام مرکز ملی مطالعات و تحقیقات در ۶ ماهه اول سال آبی ۹۲ – ۹۱ کاهش ۸ سانتی متری را نسبت به دوره مشابه در سال آبی قبل داشته است اما با وجود این قرار است باز آبش را به استان‌های مرکزی ایران منتقل کنند. اتفاقی که به گفته استاندار گلستان می تواند منجر به مرگ خلیج گرگان شود.
بحران خشکسالی تاکنون چندین و چند تالاب، رودخانه و دریاچه را در ایران خشک و بی آب کرده و به دنبال آن گونه‌های گیاهی و جانوری آن‌ها را نیز در معرض خطر قرار داده است. رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌هایی که عموما در گرم‌ترین نقاط کشور بوده‌اند یا به خاطر عدم مدیریت درست آب دچار خشکی و بی‌آبی شده‌اند اما در این میان خلیج گرگان در حالی بحران بی آبی را پشت سر می‌گذارد که در جوار بزرگ‌ترین دریاچه جهان جای گرفته است. خلیج گرگان تنها خلیج دریای خزر در مرزهای سیاسی کشور است که در سال 1354 به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمر به‌عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.
ابودی خلیج گرگان تبعات زیست محیطی و حتی اقتصادی بسیاری برای کشور به همراه دارد چرا که این خلیج زیستگاه و محل تخم‌گذاری بسیاری از گونه‌های بومی دریای خزر از جمله ماهیان باارزش غضروفی، ماهی سفید، ماهی کفال و به خصوص ماهیان خاویاری است که ارزش اقتصادی زیادی برای ایران دارد و اقتصاد مردمان زیادی در غرب استان گلستان و شرق استان مازندران را به خود وابسته کرده است. و از سوی دیگر آب‌های آرام این خلیج را به یک تفریحگاه دریایی تبدیل کرده که باز هم این ویژگی به اقتصاد مردم این ناحیه کمک می‌کند. البته این بنگاه اقتصادی طبیعی در زمان‌های بی‌آبی با رکود همراه خواهد شد و نابودی و خشکی این خلیج مسلما پیامدی جز مهاجرت گسترده مردم منطقه به دنبال نخواهد داشت.
چرا بزرگترین خلیج از آب خالی می شود؟
آب خلیج گرگان پیش از اینکه پس رفت کند به واسطه توسعه صنایع در استان گلستان و توسعه دامداری در حاشیه رودخانه‌ها با افزایش آلودگی میکروبی همراه بوده است. کارشناسان می‌گویند: عوامل میکروبی که از طریق فاضلابهای شهری و روستایی وارد این خلیج می‌شود، موجب ایجاد مخاطراتی برای سلامتی انسان است. آب خلیج گرگان از نظر بهداشتی بسیار نامطلوب بوده و کیفیت آب آن نسبت به دیگر مناطق دریای خزر در استانهای شمالی پائین است. توسعه صنایع در استان و توسعه دامداری در حاشیه رودخانه‌ها، موجب افزایش آلودگی میکروبی آب خلیج شده و مخاطره آمیز است. شنا در آب خلیج گرگان به دلیل آلودگی میکروبی و احتمال انتقال بیماریها از راه آب و سایر خطرات بهداشتی مرتبط به سلامت شناگران، توصیه نمی‌شود. آب سواحل دریای خزر در خلیج گرگان از نظر باکتری‌های شاخص بیماری زا برای شنا در وضعیت نامطلوبی قرار داشته و احتمال خطر بیماری برای شناگران وجود دارد. اما فارغ ازاین مشکلات سه عامل دیگر نیز بر این بحران دامن زده اند.
علی بیانی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بندرترکمن پس روی آب سواحل استان گلستان به علت کم شیب بودن ساحل، بسته شدن سدها بر مسیر رودخانه‌های منتهی به دریای خزر و کاهش نزولات آسمانی که سبب خشکی حوزه آبخیز شده و کاهش آبدهی رود ولگا در روسیه که 70 تا 90 درصد آب خزر را تامین می کند از مهم‌ترین دلایل کاهش آب خلیج دانسته است.
فرایندهای فرسایش، انتقال رسوب و رسوبگذاری توسط عوامل هیدرودینامیکی نظیر امواج و نوسانات تراز دریا از یک طرف و آورد رسوب رودخانه‌ای و بادی از دیگر سو اهمیت خاصی به خلیج گرگان داده‌است، رسوباتی که افزایشش در دهنه این خلیج یکی از عوامل خشکی و نابودیش را تشکیل داده است. براساس اعلام کارشناسان محیط زیست میزان رسوب‌گذاری از سمت ایران در دریای خزر بسیار بالاست که این رسوب‌گذاری از طریق فرسایش و شسته شدن خاک از طریق کشاورزی ایجاد و رسوب‌های ایجاد شده، از طریق رودخانه‌ها به خلیج گرگان منتقل می‌شود و ورود حجم وسیعی از فاضلاب‌های تصفیه شده و نشده به خلیج نیز در ایجاد این رسوب‌گذاری بی‌تاثیر نبوده است.
علاوه بر عامل ذکر شده، کاهش آب دریای خزر به علت‌های مختلف و خشکسالی‌های پیاپی در ایران و کاهش میزان روان آب‌ها نیز از دیگر عوامل بالقوه و موثر در کاهش آب خلیج گرگان و پسروی آن بوده است.
راهی برای نجات خلیج گرگان وجود ندارد
خلیج گرگان آب می‌رود و در پی آن کارشناسان و مسئولان ذی ربط می‌گویند که راه مشخصی برای نجات خلیج گرگان وجود ندارد چون مطالعه‌ای دقیق بر روی آن انجام نشده است. امید روشن، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان لایروبی را یکی از راه‌های جلوگیری از آب رفت خلیج گرگان دانسته و گفته است: برای لایروبی یا ایجاد کانال موقت یا پمپاژ آب به خلیج گرگان نیازمند 500 میلیارد ریال هزینه است که باید از طریق استانداری گلستان برای این کار تخصیص اعتبار لازم انجام شود. رسوبات در دهنه خلیج گرگان افزایش یافته و با توجه به کم شدن ورودی آب و پس روی آب دریا، بخش غربی خلیج گرگان خشک شده و آب تا عمق یک متر در این خلیج کاهش یافته است. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان تشکیل کمیته نجات خلیج در کشور و استان گلستان و تمهیدات کوتاه مدت، بلندمدت را راه نجات این خلیج عنوان کرده و گفته است که این کار نیازمند تخصیص اعتبارات لازم است.
گرچه طرح کوتاه مدت لایروبی خلیج گرگان به طول 3 متر و 4 کیلومتری با بیش از 10 میلیارد تومان هزینه به تصویب رسیده که در مرحله نخست با 5 میلیارد اعتبار آن موافقت شده است اما طرح انتقال آب یکی از طرح‌هایی است که ممکن است تمامی رشته ها را پنبه کند.
حسن صادقلو، استاندار گلستان در رابطه با این طرح هشدار داده گفته است: با توجه به پس‌روی آب دریای خزر و وضعیتی که برای خلیج گرگان به وجود آمده، اجرای این طرح مشکلات زیست‌محیطی زیادی را به وجود خواهد آورد. استاندار گلستان متذکر شده است: بحث خشک شدن خلیج گرگان با انتقال آب دریای خزر به سمنان خشکی خلیج گرگان را تشدید می کند. او با اشاره به برخی واکنش‌ها برای اجرای طرح‌های بزرگ صنعتی در استان گفته: اگر بخواهیم این‌گونه جلو برویم باید خیلی چیزها را در استان تعطیل کنیم درحالی‌که باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم تا انتظارات و مطالبات برای توسعه استان را هم پاسخگو باشیم.
خشکسالی در ایران بحرانی بزرگ است که هر چه مسئولان سعی می‌کنند با تدابیری این چینی شکسته را بند زنند باز از سوی دیگر شکستگی عمیق تر می‌شود. شکستگی ای که تمامش به واسطه بی تدبیری و بی توجهی سالیان گذشته در ایران پدید آمده و خلیج‌ها و رودخانه‌ها و دریاچه‌ها تاوان آن را پس خواهند داد.

منبع: تسنیم