لزوم تجاری سازی ایده ها در حوزه ی آب/ مردم هنوز بحران آب را باور نکرده اند

درخصوص آینده پژوهی آب در ایران جلسه ای مشترک با حضور دکتر امیر محمود زاده، رییس پژوهشگاه شاخص پژوه، دکتر کاوه فرهادی، پژوهشگر حوزه‌ی مدیریت تکنولوژی و آینده‌پژوهی و تحلیلگر اجتماعی و مهندس سعید طالع شایان، پژوهشگر پژوهشکده‌ی سیاست‌گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه شریف در تاریخ 18 دی برگزار گردید.
متاسفانه ساختار فرهنگی در آب بسیار ضعیف بوده و ما هم چنان نتوانستیم مردم را متقاعد کنیم که مباحث آب در کشور بحرانی شده است. نتوانستیم تفکر آن ها را به سمتی ببریم که آب را یک کالای تجاری و اقتصادی ببینند. مردم آب را یک کالای همیشه در دسترس و ارزان می دانند و استفاده ی خوبی از آن ندارند. بحران خشکسالی آرام آرام در حال تبدیل به بحران اجتماعی است. اگر بخواهیم برای آینده ی آب کشور یک برنامه ی خوب رقم بزنیم، باید اقتدار در فضای آب را برای دنیا ثابت کنیم و در این زمینه به تکنولوژی هایی در حوزه ی آب نیاز داریم که برای آینده ی آب موثر باشند.
درخصوص آینده پژوهی آب در ایران و آنچه تا به حال در این زمینه انجام شده است، جلسه ای مشترک با حضور دکتر امیر محمود زاده، رییس پژوهشگاه شاخص پژوه، دکتر کاوه فرهادی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه و پژوهشگر حوزه‌ی مدیریت تکنولوژی و آینده‌پژوهی و تحلیلگر اجتماعی و مهندس سعید طالع شایان، پژوهشگر پژوهشکده‌ی سیاست‌گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه شریف به همراه اعضای پایگاه خبری تحلیلی آب ایران در تاریخ 18 دی برگزار گردید که خلاصه ی این گفتگو را در ادامه می خوانیم:
آقای محمودزاده فرآیند کار شما در این پژوهشگاه به چه صورت است و نخبگان کشور تا چه اندازه در این قضیه دخالت دارند؟
پژوهشگاه ما یک پژوهشگاه خصوصی در کشور است و مهم ترین کاری که انجام می دهد تولید علم است. در همه ی دنیا تولید علم با بخش خصوصی است اما در ایران با بخش دولتی؛ به همین دلیل بخش دولتی بیش از تولید علم به تولید مقاله می پردازد. کاری که ما مطابق فرمایش رهبری انجام می دهیم، تولید علم است که سه مشخصه ی آن اقتدارآفرینی، ثروت آفرینی و نافع بودن است. ما چنین علمی را تولید می کنیم. در مورد آب چند پروژه ی کلان تعریف کرده ایم که از سال 1390 شروع شده اند و در حال انجام آن هستیم. در سال 90 کمیته ی مدیریت بحران آب را ایجاد کردیم و بلافاصله بعد از آن شاخص پژوه به عنوان تنها مجموعه ی ایرانی، عضو برنامه ی محیط زیست سازمان ملل(یونب) شد. بخش عظیمی از کار ما مربوط به حوزه ی آب و محیط زیست و انرژی های نو می باشد.
پروژه ی کلانی که در حال اجرای آن هستیم تدوین سند آینده پژوهی آب در ایران است که در افق 1444 تعریف شده است. ما در حوزه ی آب به جای برنامه ریزی به آینده پژوهی پرداخته ایم. اکنون برنامه ی 5 سال ششم در حال تصویب، بررسی و نهایی شدن است. به نظر من این برنامه های 5 ساله جوابگو نیستند چون در آن ها نگاه ما از حال به آینده بوده و نگاه ما به صورت استراتژیک است. اما کاری که ما در آینده پژوهی انجام می دهیم این است که برویم و در جایگاه دلخواه آینده بنشینیم و ازآن آینده ی دلخواه برگردیم و زمان حال موجود را ببینیم، سپس امکانات و منابع انسانی را که لازم داریم فعال کنیم. نکته ی مهم در حوزه ی آب این است که مباحث آب از حالت مهندسی به سمت منابع انسانی، روانشناسی، جامعه شناسی و مباحث حقوقی در حال حرکت است و این تغییر باعث ایجاد یک سری کلید واژه های مهم مانند آب قابل مذاکره، مارکت آب یا آب خاکستری و … می شود. کاری که ما برای این حوزه انجام می دهیم این است که پایان نامه های دانشجویان ارشد و دکتری رادر 5-4 گرایش مهم مثل کارآفرینی، مدیریت بحران و آینده پژوهی حمایت می کنیم و به سمت مباحث آب سوق می دهیم. شاخص پژوه مجموعه ای است که برند آن برند مدیریت بحران است. تمام کسانی که را که در این حوزه ها کار می کنند حمایت مالی و معنوی می کند. در حقیقت سیستم مدیریت استعداد ها بوده که ایده های خوب در حوزه ی آب را شناسایی کرده و این ایده ها را در راستای تجاری شدن حمایت می کند. پس تجاری سازی تفکرات افراد در حوزه ی آب از فعالیت های این پژوهشگاه است. بخش دیگری از کار هایی که انجام می دهیم، فرهنگ سازی در این حوزه است. با برگزاری روز جهانی آب با کیفیت بالا، مسابقات آب و پیاده سازی ایده های کودکان شامل کاریکاتور و… مباحث آب را به خصوص برای کودکان فرهنگ سازی می کنیم. در این مجموعه هم چنین درباره ی نرم افزار هایی که به درد مدیریت بحران می خورد سرمایه گذاری می شود.
باید بگم مشکل اصلی آب درکشور برنامه ریزی است که ما آن را نداریم و می گوییم به جای آن بهتر است آینده پژوهی کنیم. مشکل دیگر ما مساله ی فرهنگی است. اگر این مشکلات حل شوند سایر مشکلات در زمینه ی آب حل خواهند شد. کاری که ما به عنوان بخش خصوصی انجام می دهیم برگزاری نشست ها و چاپ نشریه و کتاب در این زمینه می باشد. از نظر من فضایی که حداقل می تواند 200 شغل داشته باشد حوزه ی آب است. هم چنین باید در نظر داشت در آینده جنگ آب بین استان ها از لحاظ سیاسی ایجاد خواهد شد و ما باید از الان به فکر باشیم.
آقای محمودزاده به عنوان سوال دوم گزارش مختصری از پنل های نخبگان که تا به حال داشته اید بفرمایید و این پنل ها چگونه انتخاب می شوند و نتیجه ی آن ها به چه صورت است؟
ما در اینجا یک کمیته ی مدیریت بحران آب داریم که وظیفه ی آن این است که ماهانه یک جلسه گذاشته و ایده های رسیده را غربال گری کند. اگر ایده خلاقانه و با نگاه رو به جلو بوده و ارزش آفرین باشد، با این ایده شریک می شود و هم چنین این پژوهشگاه استعداد هایی که در حوزه ی آب باشند را شناسایی کرده و به کار می گیرد.
آیا هیچ گونه خروجی از پنل های تا به حال انجام شده اتفاق افتاده است؟
بله، خروجی این پنل ها به صورت خلاصه مقالات، خبرنامه و کتاب و… مرتب تهیه شده و ارایه می گردد. یکی دو تا کالای تجاری مثل آب شیرین کن های خورشیدی نیز ایجاد شده است. اثربخشی تحقیقات انجام شده در ساختار منابع آب ایران پروژه ی دیگر این شرکت است . در این سال ها تحقیقات زیادی در منابع آب کشور داشتیم و ما این تحقیقات را در اختیار گرفتیم تا آن ها را غربال گری کرده وبرای آن هایی که به تجاری شدن نزدیک تر هستند، پیوست اقتصادی ایجاد کنیم.
لزوم تجاری سازی ایده ها در حوزه ی آب/ مردم هنوز بحران آب را باور نکرده اند
در پایان این گفتگو دکتر فرهادی با اشاره به مقاله ای که در سال 1390 با نام آینده پژوهی با تاکید بر دانش ضمنی ایرانیان که در جشواره بین المللی فارابی از ایشان به چاپ رسیده است، نقش حوزه ی علوم انسانی و اجتماعی را در این زمینه پررنگ خوانده و گفت: فهم قنات فهم همه ی آدم های ایرانی بود برای این که آب را برای نسل های بعد هم کنار بگذارند. یکی از بزرگ ترین مشکلات ما که تبلور آن در آینده پژوهی نیز اتفاق افتاده است، پدیده ی کَری کنشی است. کَری کنشی یک ترم در حوزه ی روانشناسی اجتماعی است. به این مفهوم که ما از دهه ی 1340 در حوزه ی آب بسیارحرف زدیم و هشدار دادیم. افرادی مثل دکتر باستانی پاریزی و یا دکتر مرتضی فرهادی در مقاله ی جنگ پنهان سی ساله مدل های آبی بسیاری براساس سرزمین ما تعریف کرده اند. ما در حوزه های علوم انسانی صدا های هم را نمی شنویم و این به آن معناست که کنش گری نداشتیم. شکل دانشی که که در آن آب را مدیریت می کردیم و اتفاقا هم خوب هم مدیریت می کردیم با شکل رویکرد سیستماتیکی که امروز سراغ آن می رویم متفاوت است. در مقاله ی بازاندیشی در نظام آینده اندیشی ایران جدول کاملی از حرف هایی که از دهه ی 40 و 50 در خصوص آینده ی وضعیت ایران اتفاق افتاه است آورده ایم. الان زمان آن است که این کری کنشی برداشته شود به این معنا که بفهمیم دیگران چه می گویند و به سراغ آینده پژوهی برویم.
در پایان این جلسه دکتر امیر محمودزاده بر لزوم همکاری های مشترک درگاه ملی آب ایران با این پژوهشگاه تاکید کرد.

پریسا سلامی